موارد سقوط ولایت قهری در قانون مدنی و فقه اسلامی

نهاد ولایت قهری یک نهاد حقوقی است که از طبیعت بشر و مقتضیات زندگی خانوادگی و اجتماعی سرچشمه می گیرد و به طور جبری از طرف خداوند به پدر و جدّ پدری اختصاص داده شده است. مولی علیه ممکن است صغیر یا سفیه و یا مجنون باشد. این گروه به دلیل نقص در قوای دماغی، محجور بوده و از تصرف در امور خود به جهت حمایت از حقوقشان، ممنوع می باشند. پدر و جدّ پدری به جهت ولایتی که دارند، می توانند در مال مولی علیهم تصرف کنند؛ اما این تصرفات مطلق نبوده و محدود به رعایت غبطه و مصلحت محجورین است و باید به گونه ای صورت گیرد که موجب نابودی و ضرر مولی علیه نگردد. لذا درصورتی که ولی قهری، شرایط ولی بودن را از دست بدهد یا در تصرفاتش برخلاف مصلحت عمل کند و موجبات ورود ضرر را برای مولی علیه فراهم نماید، حسب مورد خودبه خود از سمت ولایت منعزل و یا به حکم دادگاه عزل می گردد. گرچه قانون مدنی سقوط ولایت پدر و جدّ پدری را منحصر به ورود ضرر به امور مالی مولی علیه دانسته است.